Τεχνητή νοημοσύνη και ψυχική ισορροπία
Είμαι η Ανθή Σουβατζόγλου και ως ψυχαναλύτρια, βρίσκομαι καθημερινά απέναντι στο εξής παράδοξο: Ο άνθρωπος αναζητά ισορροπία, αλλά ζει μέσα σε αντιφάσεις, σε ρήγματα, σε επιθυμίες που δεν ξέρουν να ησυχάζουν. Γι' αυτό, όταν ακούω την ιδέα ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κυβερνήσει την ψυχική ισορροπία του ανθρώπου, κάτι μέσα μου σιωπά ,με αυτόν τον τρόπο που σιωπά ένας ψυχαναλυτής όταν αντιλαμβάνεται μια απώθηση να ετοιμάζεται.
Η ψυχή δεν κυβερνάται,τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που φαντάζονται οι μηχανές. Η ΤΝ μπορεί να παρέχει πληροφορία, προτάσεις αυτοφροντίδας, να προσομοιώσει συζητήσεις με "ενσυναίσθηση". Μπορεί να πει στον χρήστη: «Καταλαβαίνω ότι νιώθεις θλίψη». Αλλά αυτή η «κατανόηση» δεν φέρει το βάρος του υποκειμένου που οντως νιώθει μαζί σου.
Η μεταβίβαση είναι ο θεμέλιος λίθος της ψυχαναλυτικής πράξης. Δεν είναι δεδομένη,χτίζεται, αναδύεται, μεταμορφώνεται. Ένας αναλυόμενος μπορεί να αγαπησει τον αναλυτή του, να τον μισήσει, να τον φαντασιώνεται ως μητέρα, ως αυστηρό πατέρα, ως έναν παντοδύναμο άλλον. Κάθε μία από αυτές τις μεταβιβάσεις έχει ψυχικό υλικό. Το υλικό αυτό δεν παράγεται από την ΤΝ, διότι δεν έχει ασυνείδητο. Δεν έχει «σώμα που επιθυμεί» όπως θα έλεγε ο Lacan.
Ο Freud ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα περιέγραφε την ψυχική λειτουργία ως συγκρουσιακή, θεμελιωμένη στην ένταση μεταξύ ενστίκτων και κοινωνικών απαιτήσεων. Αν η ΤΝ έχει σχεδιαστεί να εξομαλύνει, να προτείνει λύσεις, να αποφεύγει την ασάφεια, πώς μπορεί να σταθεί απέναντι στην ψυχή που χρειάζεται να πενθήσει, να μείνει στη σύγχυση για λίγο και τελικά να επιτρέψει σε κάτι το μη-γνώριμο;
Ένα μωρό που κλαίει χρειάζεται ένα πρόσωπο που θα το κρατήσει με τρόπο που να αντέχει την αδυναμία του. Αυτό κάνει ο αναλυτής: αντέχει την κατάρρευση χωρίς να σπεύσει να την επιδιορθώσει. Η τεχνητή νοημοσύνη, από την άλλη, είναι προγραμματισμένη να "επιδιορθώνει" να παρέχει λύση, διέξοδο, λογική. Αλλά πολλές φορές, στην ψυχή, η λύση είναι να αντέξεις ακόμα και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει λύση.
Ένας έφηβος που σκέφτεται τον θάνατο και βρίσκει πιο εύκολο να εξομολογηθεί σκέψεις του σε ένα chatbot, αντί να μιλήσει στη μητέρα του, δεν είναι πρόβλημα από μόνο του. Είναι σύμπτωμα. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως πρώτος καθρέφτης, αλλά δεν μπορεί να γίνει υποκείμενο επιθυμίας.
Ας μην παραγνωρίσουμε, βεβαίως, και τη χρησιμότητα: Στην ψυχική υγεία, η πρόληψη σώζει ζωές. Σε περιοχές χωρίς πρόσβαση σε θεραπευτές, ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης,που εντοπίζει τάσεις αυτοκτονικού ιδεασμού ή σοβαρής κατάθλιψης μπορεί να είναι ένα σημαντικό στήριγμα. Δεν αρνούμαι το εργαλειακό δυναμικό της. Αλλά υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο εργαλείο και τη σχέση. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι τεχνική , είναι συνάντηση. Συνάντηση Με τον άλλον, με τον εαυτό, με την επιθυμία και το τραύμα.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν πενθεί. Δεν αρρωσταίνει. Δεν αισθάνεται το βάρος της μεταβίβασης. Δεν αποτυγχάνει ..κι αυτό είναι το πιο ανθρώπινο που της λείπει. Γιατί κάποιες φορές, ο άνθρωπος χρειάζεται έναν άλλον άνθρωπο που δεν τα καταφέρνει τέλεια μαζί του, που κάνει λάθος, που επανορθώνει. Εκεί αρχίζει η πραγματική δουλειά της ψυχής.
Και έτσι καταλήγω:Όχι, η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί και δεν πρέπει,να κυβερνήσει την ψυχική μας ισορροπία.Όχι επειδή δεν είναι αρκετά έξυπνη. Αλλά επειδή δεν είναι αρκετά ανθρώπινη.
Ας την αφήσουμε να μας υποστηρίξει.Όχι να μας καθοδηγήσει.Η ψυχική ισορροπία είναι υπόθεση σχέσης.
👉 Άνοιξέ το στο Spotify
