Η απουσία της μητέρας στη μυθοπλασία
Είμαι η Ανθή Σουβατζόγλου και σήμερα θα σας μιλήσω για την απουσία της μητέρας στη μυθοπλασία. Θα προσπαθήσω να κάνω μια ψυχαναλυτική ανάγνωση μέσα από τη Disney και τους υπερήρωες.
Η μητέρα είναι, από τη γέννηση του παιδιού, η πρώτη μορφή φροντίδας και συναισθηματικής ασφάλειας. Δεν είναι τυχαίο ότι στη φροϋδική και μεταφροϋδική σκέψη, η μητέρα αποτελεί τον βασικό καθρέφτη του Εγώ. Ωστόσο, όταν στρέψουμε το βλέμμα μας προς τον κόσμο της μυθοπλασίας – από τις πριγκίπισσες της Disney έως τους υπερήρωες της ποπ κουλτούρας – βλέπουμε ότι αυτή η φιγούρα συστηματικά απουσιάζει. Και η απουσία αυτή δεν είναι αθώα, ούτε αφηγηματικά ουδέτερη. Είναι, στην πραγματικότητα, καθοριστική.
Η Χιονάτη χάνει τη μητέρα της και μένει με μια μητριά που την απειλεί με θάνατο. Η Σταχτοπούτα το ίδιο – η βιολογική μητέρα πεθαίνει, και αντικαθίσταται από μια σαδιστική φιγούρα. Η Μικρή Γοργόνα δεν έχει καθόλου μητέρα. Ένα κορίτσι που αναζητά εναγωνίως την ταυτότητά της και την αποδοχή, παραδομένη σε μια μάγισσα που την εκμεταλλεύεται – όλα αυτά χωρίς καμία γυναικεία μορφή φροντίδας στο πλάι της. Η Άριελ παρασύρεται, όχι επειδή είναι αφελής, αλλά επειδή είναι μόνη. Το ίδιο και η Έλσα στο Frozen, η οποία πρέπει να διαχειριστεί μόνη της ένα τραύμα – την απώλεια των γονιών – και ταυτόχρονα μια υπερδύναμη που δεν κατανοεί. Ούτε εκεί υπάρχει κάποια μητέρα να της σταθεί, να την καθοδηγήσει, να την αγκαλιάσει.
Ο Μπάμπι το ελαφάκι ,βιώνει ίσως τη σκληρότερη απώλεια μητρικής φιγούρας – η μητέρα του σκοτώνεται μπροστά στα μάτια του. Από εκείνο το σημείο και μετά, η παιδικότητα τελειώνει. Αυτό το μοτίβο επαναλαμβάνεται σχεδόν τελετουργικά στη Disney, είτε πρόκειται για ανθρώπινους χαρακτήρες είτε για ζώα. Και το μοτίβο αυτό δεν είναι απλώς συμβολικό. Είναι η ενσάρκωση του τραύματος της εγκατάλειψης. Μια ψυχική πληγή που, στις αφηγήσεις αυτές, παρουσιάζεται σχεδόν ως προϋπόθεση για να γίνει κάποιος «ήρωας».
Το ίδιο συμβαίνει και στον κόσμο των υπερηρώων. Ο Batman γίνεται αυτός που είναι επειδή είδε τους γονείς του να δολοφονούνται. Όμως η μητέρα του, παρόλο που πέθανε μαζί με τον πατέρα του, σχεδόν δεν αναφέρεται ποτέ. Είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ ως πρόσωπο. Ο Superman χάνεται από την Κρύπτον και μεγαλώνει στη Γη. Η θετή του μητέρα, η Martha Kent, είναι παρούσα, αλλά πάντα σιωπηλή, σκιά πίσω από τη σοφία και τη μορφή του πατέρα. Και ο Spider-Man – ο Πίτερ Πάρκερ – δεν έχει καθόλου γονείς. Μεγαλώνει με τη θεία May, που υποκαθιστά τη μητρική αγάπη, αλλά η πραγματική του μητέρα παραμένει ένα κενό.
Η απουσία της μητέρας σε όλα αυτά τα παραδείγματα είναι συχνά η κινητήρια δύναμη της αφήγησης. Ο ήρωας πρέπει να ξεκινήσει μόνος του το ταξίδι. Να ωριμάσει απότομα, να επιβιώσει, να βρει ποιος είναι, χωρίς προστασία. Η απώλεια της μητρικής φιγούρας λειτουργεί αφηγηματικά ως η αρχή του τέλους της αθωότητας. Στη θέση της μητέρας, εμφανίζονται αντι-μητρικές μορφές – μάγισσες, μητριές, σκοτεινές φιγούρες εξουσίας – ή, σε άλλες περιπτώσεις, δεν υπάρχει τίποτα. Ένα κενό. Ένας ήρωας μόνος.
Αλλά αυτή η συστηματική απουσία δεν είναι απλώς τεχνική αφήγησης. Είναι, βαθύτερα, ένας τρόπος να αναγνωριστεί – έστω και μέσα από την απουσία – ο τεράστιος ρόλος που έχει η μητέρα στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση. Οι ιστορίες αυτές δεν μας λένε πως η μητέρα δεν είναι σημαντική.Αντιθέτως, μας υπενθυμίζει την καθοριστική σημασία της μητρικής παρουσίας στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου. Η έλλειψη μιας μητέρας που θα προσφέρει σταθερότητα, στοργή και καθοδήγηση φαίνεται να είναι το σημείο μηδέν από το οποίο εκκινεί η σύγκρουση του ήρωα με τον κόσμο. Μέσα από αυτήν την επαναλαμβανόμενη απουσία, διαφαίνεται το εξής παράδοξο: η μητέρα είναι τόσο σημαντική, που η έλλειψή της αρκεί για να παραχθεί ολόκληρη η αφήγηση. Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε πως όλες αυτές οι ιστορίες, αντί να ακυρώνουν τον ρόλο της, τον αναδεικνύουν εμφατικά μέσα από το ψυχικό και υπαρξιακό κενό που αφήνει η απουσία της.
👉 Άνοιξέ το στο Spotify
Σχετικά άρθρα
@anthisouvatzoglou link in bio 🔗 #αρθραγιατηνψυχαναλυση #psychoanalyseto #anthisouvatzoglou #ψυχαναλυση #ψυχολογία #disney #ψυχικήυγεία ♬ Start Me Up - The Rolling Stones
